15._方程组解的判定

方程组解的判定

克莱姆法则(以二阶为例) 对于二阶线性方程组: {a1x+b1y=c1a2x+b2y=c2\left\{\begin{array}{l}a_1 x+b_1 y=c_1 \\ a_2 x+b_2 y=c_2\end{array}\right., 其克莱姆法则的解为

x=c1b1c2b2a1b1a2b2,y=a1c1a2c2a1b1a1b2x=\frac{\left|\begin{array}{ll} c_1 & b_1 \\ c_2 & b_2 \end{array}\right|}{\left|\begin{array}{ll} a_1 & b_1 \\ a_2 & b_2 \end{array}\right|}, y=\frac{\left|\begin{array}{ll} a_1 & c_1 \\ a_2 & c_2 \end{array}\right|}{\left|\begin{array}{ll} a_1 & b_1 \\ a_1 & b_2 \end{array}\right|}

仔细观察方程解的分母,他就是系数行列式,

A=a1b1a1b2|A|=\left|\begin{array}{ll} a_1 & b_1 \\ a_1 & b_2 \end{array}\right|

因此,我们得到第一个定理:

定理1 如果线性方程组 AX=βA X=\beta 的系数行列式不等于零,且解是唯一的。

定理2 如果线性方程组 AX=βA X=\beta 无解或无穷多解,则它的系数行列式必等于零, 即 A=0|A|=0.

定理1和定理2反应了 行列式和方程解的对立。通俗的说:就是和你对着干。 行列式的值为零,我就解。 行列式的值零,我就解或穷解。

完理3 如果齐次线性方程组 AX=0A X=0 的系数行列式不等于零,即 A0|A| \mid \neq 0 ,则它只零解 x1=x2==xn=0x_1=x_2=\cdots=x_n=0.

定理4 如果齐次线性方程组 AX=0A X=0 有非零解,则必有它的系数行列式等于零, 即 A=0|A|=0.

定理3和定理4也反应了 行列式和方程解的对立。 行列式的值非零,我就只有解。 行列式的值是为,我有非零解。

例如

{x+y=22x+2y=4\left\{\begin{array}{l} x+y=2\\ 2 x+ 2 y=4\end{array}\right.

方程系数成比例, 因此行列式等于零,有无穷多解。

方程解的判定见下表,完整介绍点击 此处

img-text

例题

行列式提供了对方程解的判断。请看下面例题。换句话说,对方程组的求解压力转移到行列式的计算上。

λ\lambda 取何值时,下面的齐次线性方程组有非零解?

{λx1+x2+3x3=0x1+(λ1)x2+x3=0x1+x2+(λ1)x3=0\left\{\begin{array}{l} \lambda x_1+x_2+3 x_3=0 \\ x_1+(\lambda-1) x_2+x_3=0 \\ x_1+x_2+(\lambda-1) x_3=0 \end{array}\right.

解 若所给齐次线性方程组有非零解,则它的系数行列式 A=0|A|=0. 即

A=λ131λ1111λ1=λ131λ1102λλ2=λ141λ1λ02λ0=(2λ)(1)3+2λ41λ=(λ2)2(λ+2)=0|\boldsymbol{A}|=\left|\begin{array}{ccc} \lambda & 1 & 3 \\ 1 & \lambda-1 & 1 \\ 1 & 1 & \lambda-1 \end{array}\right|=\left|\begin{array}{ccc} \lambda & 1 & 3 \\ 1 & \lambda-1 & 1 \\ 0 & 2-\lambda & \lambda-2 \end{array}\right|=\left|\begin{array}{ccc} \lambda & 1 & 4 \\ 1 & \lambda-1 & \lambda \\ 0 & 2-\lambda & 0 \end{array}\right|=(2-\lambda)(-1)^{3+2}\left|\begin{array}{cc} \lambda & 4 \\ 1 & \lambda \end{array}\right|=(\lambda-2)^2(\lambda+2)=0

所以当 λ=2\lambda=-2λ=2\lambda=2 时,该齐次线性方程组有非零解.

a,b,c,da, b, c, d 为不全为零的实数,证明下面齐次线性方程组只有零解:

{ax1+bx2+cx3+dx4=0bx1ax2+dx3cx4=0cx1dx2ax3+bx4=0dx1+cx2bx3ax4=0\left\{\begin{array}{l} a x_1+b x_2+c x_3+d x_4=0 \\ b x_1-a x_2+d x_3-c x_4=0 \\ c x_1-d x_2-a x_3+b x_4=0 \\ d x_1+c x_2-b x_3-a x_4=0 \end{array}\right.

证明:系数矩阵 A=(abcdbadccdabdcba)\boldsymbol{A}=\left(\begin{array}{rrrr}a & b & c & d \\ b & -a & d & -c \\ c & -d & -a & b \\ d & c & -b & -a\end{array}\right) ,注意到 A|\boldsymbol{A}| 不方便化到三角行列式,

考虑 AT=(abcdbadccdabdcba)\boldsymbol{A}^{\mathrm{T}}=\left(\begin{array}{rrrr}a & b & c & d \\ b & -a & -d & c \\ c & d & -a & -b \\ d & -c & b & -a\end{array}\right) ,有

AAT=diag(a2+b2+c2+d2,a2+b2+c2+d2,a2+b2+c2+d2,a2+b2+c2+d2)\boldsymbol{A} \boldsymbol{A}^{\mathrm{T}}=\boldsymbol{\operatorname { d i a g }}\left(a^2+b^2+c^2+d^2, a^2+b^2+c^2+d^2, a^2+b^2+c^2+d^2, a^2+b^2+c^2+d^2\right)

因为 a,b,c,da, b, c, d 不全为 0 ,所以

AAT=AAT=(a2+b2+c2+d2)40|\boldsymbol{A}|\left|\boldsymbol{A}^{\mathrm{T}}\right|=\left|\boldsymbol{A} \boldsymbol{A}^{\mathrm{T}}\right|=\left(a^2+b^2+c^2+d^2\right)^4 \neq 0 \text {. }

从而 A0|\boldsymbol{A}| \neq 0 ,由推论知原齐次线性方程组只有零解.

讨论当 μ\mu 取何值时,线性方程组

{(μ1)x1+3x22x3=1,x1+(μ+1)x22x3=1,5x1x2+(μ4)x3=3\left\{\begin{aligned} (\mu-1) x_1+3 x_2- & 2 x_3=1, \\ x_1+(\mu+1) x_2- & 2 x_3=1, \\ 5 x_1- & x_2+(\mu-4) x_3=-3 \end{aligned}\right.

有无穷多解,并求其通解. 解 该线性方程组的系数行列式

A=μ1321μ+1251μ4=r1r2μ2μ+201μ+1251μ4=c2+c1μ2001μ+2254μ4=(μ2)μ+224μ4=μ(μ2)2.\begin{aligned} & |A|=\left|\begin{array}{ccc} \mu-1 & 3 & -2 \\ 1 & \mu+1 & -2 \\ 5 & -1 & \mu-4 \end{array}\right| \xlongequal{r_1-r_2}\left|\begin{array}{ccc} \mu-2 & -\mu+2 & 0 \\ 1 & \mu+1 & -2 \\ 5 & -1 & \mu-4 \end{array}\right| \\ & \xlongequal{c_2+c_1}\left|\begin{array}{ccc} \mu-2 & 0 & 0 \\ 1 & \mu+2 & -2 \\ 5 & 4 & \mu-4 \end{array}\right|=(\mu-2)\left|\begin{array}{cc} \mu+2 & -2 \\ 4 & \mu-4 \end{array}\right|=\mu(\mu-2)^2 . \end{aligned}

由于方程组有无穷多解,故 A=0|\boldsymbol{A}|=0 ,即 μ=0\mu=0μ=2\mu=2 . 当 μ=0\mu=0 时,对方程组的增广矩阵 A~\tilde{\boldsymbol{A}} 作初等行变换后化为行阶梯形矩阵,

A~=[132111215143][112104420005]\tilde{\boldsymbol{A}}=\left[\begin{array}{rrr:r} -1 & 3 & -2 & 1 \\ 1 & 1 & -2 & 1 \\ 5 & -1 & -4 & -3 \end{array}\right] \rightarrow\left[\begin{array}{rrr:r} 1 & 1 & -2 & 1 \\ 0 & 4 & -4 & 2 \\ 0 & 0 & 0 & -5 \end{array}\right]

此时 r(A)r(A~)r(\boldsymbol{A}) \neq r(\tilde{\boldsymbol{A}}) ,方程组无解,即 μ=0\mu=0 不满足题设条件,舍去. 当 μ=2\mu=2 时,对方程组的增广矩阵 A~\tilde{\boldsymbol{A}} 作初等行变换后化为行阶梯形矩阵,

A~=[132113215123][132102110000][1012120112120000].\tilde{\boldsymbol{A}}=\left[\begin{array}{rrr:r} 1 & 3 & -2 & 1 \\ 1 & 3 & -2 & 1 \\ 5 & -1 & -2 & -3 \end{array}\right] \rightarrow\left[\begin{array}{rrr:r} 1 & 3 & -2 & 1 \\ 0 & -2 & 1 & -1 \\ 0 & 0 & 0 & 0 \end{array}\right] \rightarrow\left[\begin{array}{rrr:r} 1 & 0 & -\frac{1}{2} & -\frac{1}{2} \\ 0 & 1 & -\frac{1}{2} & \frac{1}{2} \\ 0 & 0 & 0 & 0 \end{array}\right] .

此时 r(A)=r(A~)=2<3r(\boldsymbol{A})=r(\tilde{\boldsymbol{A}})=2<3 ,方程组有无穷多解.原方程组的同解方程组为

{x1=12x312x2=12x3+12\left\{\begin{array}{l} x_1=\frac{1}{2} x_3-\frac{1}{2} \\ x_2=\frac{1}{2} x_3+\frac{1}{2} \end{array}\right.

x3x_3 为自由变量,则该方程组的通解为

[x1x2x3]=[12120]+k[12121],\left[\begin{array}{l} x_1 \\ x_2 \\ x_3 \end{array}\right]=\left[\begin{array}{r} -\frac{1}{2} \\ \frac{1}{2} \\ 0 \end{array}\right]+k\left[\begin{array}{c} \frac{1}{2} \\ \frac{1}{2} \\ 1 \end{array}\right],

其中 kk 为任意常数.